Παντελής Τσάβαλος

Με αφορμή τα μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης που πραγματοποιώ στη Γκαλερί Μαρνέρη, δημοσιεύω μια μικρή αναφορά στον τρόπο που λειτουργεί το φως στα έργα του Caravaggio και στην ομώνυμη ταινία του Derek Jarman, θέματα με τα οποία θα ασχοληθούμε μεταξύ άλλων στη συνάντηση της ερχόμενης Πέμπτης 5 Μαρτίου.

Στο έργο του Λομβαρδού ζωγράφου το φως παίζει κυρίαρχο ρόλο στο πλάσιμο των μορφών και των αντικείμενων, στη συγκρότηση της ατμόσφαιρας του χώρου και στην ανάδειξη της δραματικότητας των επεισοδίων. Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων οι σκηνές λαμβάνουν χώρα σε υποφωτισμένους εσωτερικούς χώρους, μακριά από το φως της ημέρας, χώρους που δημιουργούν την αίσθηση κλειστού καταφυγίου. Ακραία συναισθήματα ενοικούν σε αυτούς τους χώρους: μοναξιά, περισυλλογή και προσδοκία, αλλά και έκπληξη, δραματική εξέλιξη και απροσδόκητη ανατροπή (εικ. 3-4).

Το φως συνήθως έρχεται από μια αόρατη, πλάγια, υπερκείμενη πηγή, πέφτει στο χώρο με λοξές δέσμες ισχυρής παρουσίας τονίζοντας τη δραματική μετάβαση από το φως στο σκοτάδι και από το ένα συναίσθημα στο άλλο. Άλλοτε εισβάλλει ενοχλητικά σε αυτή την ατμόσφαιρα καταφυγίου διαταράσσοντας την συνωμοτική ηρεμία της και άλλοτε προσδίδει ένα αίσθημα απαντοχής και ελπίδας στο ημίφως του εσωτερικού χώρου. Η παρουσία του είναι αιρετική. Απομακρύνεται από τον παραδοσιακό συμβολισμού του καλού (φωτός) και του κακού (σκότους) δημιουργώντας αμφίσημες συνδηλώσεις. Το έντονο φως πέφτει πάνω στα σώματα και τα πρόσωπα, και αναδεικνύει τις στάσεις και τις χειρονομίες τους με ένα είδος δραματικής θεατρικότητας που επιτείνεται από την κατάργηση των ενδιάμεσων τόνων και από το σκοτάδι που καλύπτει ότι δεν φωτίζεται από τις δέσμες του ισχυρού φωτός. Δημιουργείται έτσι ένα αποτέλεσμα που προσιδιάζει στον τρόπο που αξιοποιείται το φως στον κινηματογράφο.

Ο Τζάρμαν μοιράζεται την ίδια οπτική με τον Καραβάτζο και χρησιμοποιεί το φως με ανάλογους τρόπους. Η ταινία είναι κι αυτή γυρισμένη σε κλειστούς εσωτερικούς χώρους στους οποίους η βαριά υποφωτισμένη ατμόσφαιρα φέρνει συχνά τους πρωταγωνιστές αντιμέτωπους με τα συναισθήματά και τις πράξεις τους (εικ. 52-54). Η κινηματογραφική χρήση του φωτισμού με αντίληψη chiaroscuro προσδίδει γλυπτικότητα στα σώματα και αναδύει αίσθηση δραματικής μνημειακότητας (εικ. 55-56). Οι πλάγιες δέσμες έντονου φωτισμού χρησιμοποιούνται συχνά από τον Τζάρμαν στην ταινία, κυρίως σε σημεία της αφήγησης που ελλοχεύει η ελπίδα ή ο φόβος μιας παράξενης εξέλιξης (εικ. 57-59). Στη σκηνή του θανάτου του Μικέλε, για παράδειγμα (εικ. 60), αυτές οι δέσμες φωτός εισβάλλουν στον χώρο προσδίδοντάς του τη μεταφυσική αίσθηση ενός κοσμογονικού γεγονότος κατ’ αντιστοιχία με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται από τον Καραβάτζο στην Κλήση του Ματθαίου (εικ. 61).

Για περισσότερες πληροφορίες και συμμετοχή στα σεμινάρια επικοινωνήστε με τη γκαλερί στο 2108619488 (Τρίτη-Πέμπτη-Παρασκευή: 11:00 – 20:00, Τετάρτη-Σάββατο-Κυριακή: 11:00-16:00),
ή στα info@elenimarneri.com και info@elmarnerneriseminars.com  ή επισκεφθείτε τις ιστοσελίδες  http://www.elmarneri.com  και  http://www.elmarneriseminars.com