Παντελής Τσάβαλος

Συχνά ακούω ανθρώπους σε εκθέσεις, ή σε μουσεία, ή ακόμα και στα μαθήματα και τις διαλέξεις μου, να λένε ότι δεν καταλαβαίνουν την σύγχρονη τέχνη, ή ότι η τέχνη έχει πάρει λάθος δρόμο. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι καινούργιο. Ακόμα και έναν αιώνα πριν ήταν πάλι επίκαιρο. Σκέφτηκα λοιπόν, τώρα που πλησιάζει και η νέα περίοδος, να παραθέσω μερικά σύντομα κείμενα — δικά μου και ξένα — που νομίζω ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση του προβλήματος. Το σημερινό κείμενο είναι παρμένο από την συλλογή κειμένων του Καζιμίρ Μάλεβιτς “Ο Μη Αντικειμενικός Κόσμος”. Παρ’ ότι αναφέρεται περισσότερο στους Κυβιστές, οι παρατηρήσεις του καλύπτουν σχεδόν το σύνολο της σύγχρονης τέχνης.

.

«Για την πλειοψηφία των ανθρώπων, μορφωμένων και μη, καθώς και των κριτικών, η νέα τέχνη μοιάζει αρρωστημένη. Η νέα φουρνιά καλλιτεχνών, όμως, θεωρεί ότι η γνώμη αυτή είναι εσφαλμένη.

Η αιτία αυτού του φαινομένου βρίσκεται στον ανταγωνισμό μεταξύ δύο καλλιτεχνικών (εικαστικών) κανόνων που υπάρχουν ταυτόχρονα. Ο παλιός γνωστός κανόνας αποκλείει οτιδήποτε άλλο εκτός από συγκεκριμένες αναπαραστάσεις και ρεαλιστικές αναλογίες, ενώ ο νέος κανόνας δέχεται μόνο τον νόμο των εικαστικών αξιών. Οι αναλογίες στην φύση (δηλαδή η σχέση μορφής και μεγέθους στα ανθρώπινα όργανα, για παράδειγμα) βασίζονται στον νόμο της τεχνικής χρησιμότητας, και με αυτή την χρησιμοθηρική έννοια είναι φυσικές. Ο νόμος των εικαστικών αξιών, αντιθέτως, αγνοεί τις νατουραλιστικές αναλογίες, οι οποίες, αν ιδωθούν με καθαρά εικαστική ματιά, είναι βέβαιο ότι θα φανούν ανώμαλες (ο κανόνας του Κυβισμού).

Με αυτό τον τρόπο προκαλείται σύγχυση στο μυαλό των μορφωμένων ανθρώπων. Για τον ζωγράφο, μία εικόνα αποτελείται από εικαστικές αξίες. Για τον απλό άνθρωπο (το κοινό), μία εικόνα αποτελείται από “πράγματα” που έχουν νατουραλιστικές αναλογίες (μάτια, μύτες κλπ).

Ο απλός άνθρωπος (το κοινό) έχει την αίσθηση ότι πρέπει να αντιμετωπίζει τον Κυβισμό και τους Κυβιστές σαν κάτι το αρρωστημένο, διότι οι αναπαραστάσεις των “πραγμάτων” (μάτια, μύτες κλπ) στις ζωγραφιές των Κυβιστών δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα, και διαπιστώνει ότι η αναπαράσταση είναι “αδύνατη” συγκρίνοντάς την με το πραγματικό αντικείμενο — δηλαδή με αυτό καθεαυτό το αντικείμενο, το οποίο δεν έχει καμμία σχέση με εικαστικές αξίες. Το “πράγμα” (η μύτη, το αυτί κλπ) γίνεται έτσι το κριτήριο με το οποίο κρίνεται μία καλλιτεχνική (εικαστική) αναπαράσταση, και με αυτόν τον τρόπο διατυπώνεται ξεκάθαρα η γνώμη του κοινού ότι η τέχνη δεν είναι δημιουργική αλλά μιμητική.

Φαίνεται λοιπόν ότι θα περάσει καιρός μέχρι να μπορέσει το κοινό να κατανοήσει το γεγονός ότι η δημιουργική τέχνη είναι δημιουργική και όχι μιμητική (δηλαδή αντιγραφική). Για τον λόγο αυτό, η ουσία της τέχνης (της ζωγραφικής) παραμένει δυσπρόσιτη για το κοινό.»

.

Καζιμίρ Μάλεβιτς, Ο Μη Αντικειμενικός Κόσμος, 1928 (μετάφραση αποσπασμάτων Γιάννη Κοκκώνη)

Σημείωση: Όλη η σειρά κειμένων για την κατανόηση της σύγχρονης τέχνης θα έχει το tag “Modern art appreciation”. Για να τα δείτε όλα τα κείμενα συγκεντρωμένα, πατήστε πάνω στο tag που βρίσκεται κάτω από κάθε κείμενο της σειράς.