Παντελής Τσάβαλος

ΠΕΡΑΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ. Από την παραστατικότητα στην αφαίρεση

Μουσείο Μπενάκη (οδού Πειραιώς) – Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2020, ώρα 18:30

Στο πλαίσιο της έκθεσης φωτογραφίας της Ευγενίας Κουμάνταρου με τον τίτλο «Ταπεινός παράδεισος ΙΙ», που πραγματοποιείται στο Μουσείο Μπενάκη, ο ιστορικός τέχνης Παντελής Τσάβαλος θα πραγματοποιήσει μία διάλεξη στο μουσείο Μπενάκη με θέμα την πορεία από την παραστατικότητα στην αφαίρεση και το έργο καλλιτεχνών όπως ο Καντίνσκυ, ο Κλέε, ο Μοντριάν, ο Μάλεβιτς, η Ντελωνέ, ο Στραντ, ο Ρόθκο, ο Σπυρόπουλος, o Σουγκιμότο και η Νάϊτο, μεταξύ άλλων, καλλιτέχνες που ακολούθησαν με εξαιρετικά εντυπωσιακό τρόπο αυτή τη διαδρομή.

Θα ακολουθήσει περιήγηση και ξενάγηση στην έκθεση από την κ. Κουμάνταρου και τον κ. Τσάβαλο.

Paul Strand, Abstraction, Twin Lakes, Connecticut, 1916, Silver-platinum print, 32.8 x 24.4 cm, ©1997, Aperture Foundation Inc., Paul Strand Archive.

BEYOND REPRESENTATION. From the Figurative to the Abstract

Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου είναι το γεγονός ότι ατενίζει τον κόσμο που τον περιβάλλει και προσπαθεί να αποκτήσει βαθύτερη συνείδηση όλων όσων υπάρχουν και όλων όσων συμβαίνουν εκεί. Η ενατένιση αυτή προκαλεί έναν πλούτο συναισθηματικών και νοητικών αντιδράσεων που κινείται σε ένα τεράστιο εύρος, από τον θαυμασμό και την απόλαυση μέχρι την απορία και την ενόχληση. Η τέχνη συνέβαλε σε πολύ μεγάλο βαθμό στη συγκρότηση αυτής της εμπειρίας, άλλοτε αναπαριστώντας τον κόσμο και παρέχοντας μας τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε όσα παραβλέπουμε στη δίνη της καθημερινής εμπειρίας, άλλοτε εστιάζοντας σε λεπτομέρειες, μορφές και υφές του κόσμου που έχουν τη δυνατότητα να αποκαλύπτουν νοήματα που κρύβονται πίσω από τα φαινόμενα και άλλοτε λειτουργώντας αφαιρετικά σε μια προσπάθεια να μορφοποιηθεί το καίριο, το ουσιώδες, το άυλο ή το ιδεατό. Θα μπορούσαμε σχηματικά να ορίσουμε αυτές τις τάσεις ως παραστατικότητα, αφαιρετικότητα και αφαίρεση.

Mark Rothko, No. 14, 1960, Oil on canvas, 290.8 × 268.3 cm, San Francisco Museum of Modern Art © 1998 Kate Rothko Prizel & Christopher Rothko / Artists Rights Society (ARS), New York

Οι διαφοροποιήσεις και οι εντάσεις ανάμεσα στην απεικόνιση και την αφαίρεση υπάρχουν σε όλες τις εποχές και όλους τους πολιτισμούς, αλλά στην τέχνη του 20^ου αιώνα, οι αφαιρετικές τάσεις φαίνεται να κατέχουν μια κυρίαρχη θέση. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει για διάφορους λόγους: Πρώτον, τα μέσα αναπαράστασης του κόσμου έχουν εμπλουτιστεί με μέσα όπως η φωτογραφία που έχει αναλάβει σε μεγάλο βαθμό τον ρόλο της απεικόνισης. Δεύτερον, οι κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές εξελίσσονται με τόσο γοργούς ρυθμούς που δημιουργείται συχνά η ανάγκη να κρατήσει ο άνθρωπος το καίριο και το ουσιώδες, εν είδει ασπίδας προστασίας απέναντι στη φευγαλέα ή φλύαρη επιφανειακότητα των καθημερινών ερεθισμάτων. Τρίτον, τα υλιστικά χαρακτηριστικά των μοντέρνων κοινωνιών δημιουργούν συχνά την ανάγκη να αντισταθμιστούν με την αναζήτηση πνευματικότητας, η οποία λόγω του μη υλικού χαρακτήρα της, αποδίδεται πιο εύστοχα με αφαιρετικό τρόπο. Τέταρτον, η κυριαρχία της έννοιας του υποκειμένου, σε συνδυασμό με την υλιστική εμμονή των βιομηχανικών και μεταβιομηχανικών κοινωνιών του 20^ου αιώνα και τα χαρακτηριστικά της μαζικής κουλτούρας φαίνεται να δημιουργούν συχνά στο άτομο την ανάγκη να συγκροτήσει και να εκφράσει την υποκειμενική εμπειρία του κόσμου με επιτακτικό τρόπο. Η απαρίθμηση των παραγόντων που κάνουν την αφαίρεση να κυριαρχεί στην τέχνη του 20^ου αιώνα, θα μπορούσε να συνεχίζει επί μακρόν, αλλά μάλλον η αλήθεια βρίσκεται στο συνδυασμό τους και όχι στην αναλυτική τους καταγραφή. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι αφαιρετικές τάσεις άλλοτε επικεντρώνεται στο υποκειμενικό, άλλοτε στο αντικειμενικό στοιχείο και άλλοτε στις εντάσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους. Η υλοποίηση τους στην ιστορία της τέχνης παίρνει διάφορες μορφές που καλύπτονται με όρους όπως «εξπρεσιονιστική αφαίρεση», «γεωμετρική αφαίρεση» και πολλούς άλλους που λειτουργούν ως χρήσιμα εργαλεία προσέγγισης και κατανόησης, αλλά δεν βοηθούν πάντα να γίνει αντιληπτό το εύρος αυτών των αναζητήσεων.

Rei Naito (artwork), Matrix and Ryue Nishizawa (architectural structure), Teshima Art Museum, Benesse Art Site, Ιαπωνία

Ο φωτογραφική ματιά της Ευγενίας Κουμάνταρου, και ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται στα έργα της έκθεσης που πραγματοποιείται στο Μουσείο Μπενάκη με τίτλο «Ταπεινός παράδεισος II», εκφράζει με εντυπωσιακό αποτέλεσμα το εύρος της στοχαστικής τάσης της τέχνης απέναντι στον κόσμο, κινούμενη σταδιακά σε όλο το εύρος της καλλιτεχνικών τάσεων, την παραστατικότητα, την αφαιρετικότητα και την αφαίρεση.

Έργα της Ευγενίας Κουμάνταρου από τη σειρά «Ταπεινός παράδεισος II»

Στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης, ο ιστορικός τέχνης Παντελής Τσάβαλος θα πραγματοποιήσει μία διάλεξη στο μουσείο Μπενάκη με θέμα «Πέραν της αναπαράστασης. Από την παραστατικότητα στην αφαίρεση». Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παρουσίασης εστιάζει περισσότερο στην πορεία από την παραστατικότητα στην αφαίρεση και στο έργο καλλιτεχνών όπως ο Καντίνσκυ, ο Κλέε, ο Μοντριάν, ο Μάλεβιτς, η Ντελωνέ, ο Στραντ, ο Ρόθκο, ο Σπυρόπουλος, o Σουγκιμότο και η Νάϊτο, μεταξύ άλλων, καλλιτέχνες που ακολούθησαν με εξαιρετικά εντυπωσιακό τρόπο αυτή τη διαδρομή.

Μουσείο Μπενάκη (οδού Πειραιώς) – Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2020, ώρα 18:30

Κόστος συμμετοχής: Το εισιτήριο του μουσείου (5 ή 2,5 ευρώ)

Hiroshi Sugimoto, Aegean Sea, Pilion, 1990, Photograph, black and white, on paper, 42,2 × 54,2 cm, Tate Modern

Ο Παντελής Τσάβαλος είναι ιστορικός τέχνης. Έχει σπουδάσει Αγγλική και Ελληνική Γλώσσα και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γραφιστική και Ζωγραφική στη Σχολή Βακαλό, Ιστορία και Φιλοσοφία της Τέχνης στο Open University και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στο Κολλέγιο Βακαλό, στο οποίο είναι και Κοσμήτορας. Συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για την Τέχνη και τον Πολιτισμό.