Παντελής Τσάβαλος

Στην επιστήμη, κατά την στιγμή της ανακάλυψης, η λογική αντικαθίσταται από την διαίσθηση. Στην τέχνη, όπως και στην θρησκεία, η διαίσθηση ισοδυναμεί με πεποίθηση, με πίστη — είναι κατάσταση του νου και όχι τρόπος σκέψης. Η επιστήμη είναι εμπειρική, ενώ η σύλληψη της εικόνας διέπεται από την δυναμική της αποκάλυψης. Πρόκειται για αιφνίδιες εκλάμψεις φώτισης, σαν να ξεκαθαρίζει η ματιά μας, όχι όμως προς τα επιμέρους, αλλά προς το όλον, το άπειρο, προς αυτό που δεν υπάγεται σε ενσυνείδητη σκέψη.

Η τέχνη δεν σκέφτεται λογικά ούτε διατυπώνει κάποια λογική συμπεριφοράς. Εκφράζει το δικό της αξίωμα πίστης. Αν στην επιστήμη είναι δυνατόν να τεκμηριώσει κανείς την αλήθεια των ισχυρισμών του και να τους αποδείξει λογικά στους αντιπάλους του, στην τέχνη είναι αδύνατο να πείσεις κάποιον ότι έχεις δίκιο αν οι εικόνες σου τον άφησαν αδιάφορο, αν δεν κατάφεραν να τον κερδίσουν δίνοντάς του μια νέα αλήθεια για τον κόσμο και τον άνθρωπο, αν, τέλος, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με το έργο, απλούστατα βαρέθηκε.

… Ο καλλιτέχνης μας φανερώνει τον κόσμο του και μας αναγκάζει είτε να αποδεχτούμε αυτόν τον κόσμο είτε να τον απορρίψουμε αν θεωρήσουμε ότι πρόκειται για κάτι άσχετο και μη πειστικό. Δημιουργώντας μία εικόνα, ο καλλιτέχνης θέτει σε δεύτερη μοίρα την δική του σκέψη, η οποία γίνεται ασήμαντη μπροστά στην συγκινησιακή ένταση της εικόνας του κόσμου που του εμφανίστηκε σαν αποκάλυψη. Στην περίπτωση κάποιου ατόμου πνευματικά δεκτικού, μπορούμε κάλλιστα να πούμε ότι οι εντυπώσεις που προκαλεί ένα έργο τέχνης είναι αντίστοιχες προς εκείνες που προκαλεί μία καθαρά θρησκευτική εμπειρία. Η τέχνη επιδρά κυρίως στην ψυχή, διαμορφώνοντας την πνευματική δομή της.

Ο ποιητής έχει την φαντασία και την ψυχολογία ενός παιδιού, διότι, όσο βαθυστόχαστες κι αν είναι οι ιδέες του για τον κόσμο, οι εντυπώσεις του είναι πάντοτε άμεσες.

… Ο ποιητής δεν χρησιμοποιεί “περιγραφές” του κόσμου — συμμετέχει στην δημιουργία του.

(Απόσπασμα από το βιβλίο “Σμιλεύοντας τον χρόνο” του Αντρέι Ταρκόφσκι, Εκδόσεις Νεφέλη, 1987)