Παντελής Τσάβαλος

… Ξυπνήσαμε νωρίς και πήραμε ένα αυτοκίνητο να μας πάει στην Επίδαυρο. Η μέρα άρχισε με μια υπέροχη γαλήνη. Ήταν η πρώτη μου πραγματική επαφή με την Πελοπόννησο. Και δεν ήταν μια απλή ματιά, αλλά ένα ολόκληρο θέαμα που άνοιγε πάνω απ’ ένα κόσμο ακόμα σιωπηλό, τέτοιο που ίσως κληρονομήσει μια μέρα η ανθρωπότητα, όταν πάψει να επιδίδεται σε σφαγές και εγκλήματα. Αναρωτιέμαι πώς συμβαίνει και κανένας ζωγράφος μέχρι σήμερα δεν μας έχει δώσει την μαγεία αυτού του ειδυλλιακού τοπίου. Μήπως είναι υπερβολικά ξένο προς το δράμα, μήπως είναι υπερβολικά ειδυλλιακό; Είναι μήπως το φως υπερβολικά αιθέριο για να συλληφθεί από τον χρωστήρα; Αυτό μόνο μπορώ να πω, κι ίσως αποθαρρύνω τον υπεραισιόδοξο καλλιτέχνη: δεν υπάρχει ίχνος ασχήμιας εδώ, είτε γραμμής, είτε χρώματος, είτε μορφής, χαρακτηριστικού ή εντύπωσης. Είναι απόλυτη τελειότητα, όπως η μουσική του Μότσαρτ. Πράγματι, τολμώ να πω πως εδώ κρύβεται περισσότερος Μότσαρτ παρά οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Είναι σαν τον δρόμο προς την δημιουργία. Σταματά κανείς την αναζήτηση. Μένει σιωπηλός, ακινητοποιημένος από την σιωπή μυστηριακών αρχών. Αν μπορούσε να μιλήσει κανείς, τα λόγια του θα γίνονταν μελωδία. Δεν υπάρχει τίποτα που να μπορείς να αδράξεις, να απομονώσεις ή να αποθησαυρίσεις: το μόνο που υπάρχει είναι η κατάρρευση των τειχών που κρατούν φυλακισμένο το πνεύμα. Το τοπίο δεν υποχωρεί, αλλά εγκαθίσταται στους ανοιχτούς τόπους της καρδιάς. Στριμώχνεται, συσσωρεύεται, καταλαμβάνει όλο τον χώρο. Παύεις πλέον να διασχίζεις κάτι – ονόμασε το Φύση αν θέλεις – αλλά συμμετέχεις στην κατατρόπωση των δυνάμεων της πλεονεξίας, της κακίας, της ζήλιας, του εγωισμού, του μίσους, της αδιαλλαξίας, της ματαιοδοξίας, της αλαζονείας, της σκληρότητας, της δολιότητας και τόσων άλλων. Είναι η ανατολή της πρώτης ημέρας της μεγάλης ειρήνης, της ειρήνης της καρδιάς, που έρχεται πριν την παράδοση. Δεν θα γνώριζα ποτέ το νόημα της ειρήνης αν δεν πήγαινα στην Επίδαυρο. Όπως όλοι, χρησιμοποιούσα σ’ όλη μου την ζωή αυτή την λέξη, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιώ ότι χρησιμοποιούσα κάτι το πλαστό.

(Απόσπασμα από τον “Κολοσσό του Μαρουσιού” του Χένρυ Μίλλερ, Εκδόσεις Κάκτος 1981, όπου ο Χ. Μίλλερ διηγείται την πρώτη του επίσκεψη στην Επίδαυρο, το 1939, λίγο πριν από την έναρξη του πολέμου – εξ ου και η αντιπολεμική αγωνία που διακρίνεται)