Παντελής Τσάβαλος

Ο Δωρικός ναός της Εγέστας υψώνεται δυνατός και αγέρωχος σε ένα όμορφο πλάτωμα ανάμεσα σε βαθιές χαράδρες, απότομους βράχους, κατάφυτες πλαγιές και ανοίγματα σε οργωμένους κάμπους.

Ολόγυρά του φυτρώνουν χιλιάδες νάρθηκες που αγκαλιάζουν με το κίτρινο χρώμα της ανοιξιάτικης ανθοφορίας τους τη σιωπή του βουνού και του ναού και μιλάνε για τη γοητεία του εφήμερου στη σχέση του με το αιώνιο.

Ο ΝΑΡΘΗΚΑΣ είναι ένα φυτό της οικογένειας των Σελινοειδών (Apiaceae) και της συνομοταξίας των Αγγειόσπερμων (Magnoliophyta), και ανήκει στην ίδια οικογένεια με το Σέλινο, το Γλυκάνισο, το Μαϊντανό και τον Άνηθο με τον οποίο μοιάζει πολύ. Τα άνθη του είναι μικρά κίτρινα, με πέντε πέταλα, και ερμαφρόδιτα, γεγονός που του παρέχει τη δυνατότητα να αυτογονιμοποιείται. Συνήθως όμως η επικονίαση του φυτού γίνεται από μύγες και μέλισσες . Οι υπέροχες, κίτρινες ταξιανθίες του εμφανίζονται από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο και αυτή τη στιγμή τα φυτά είναι κατάφορτα με βαθύ, φωτεινό και λαμπερό κίτρινο χρώμα που πλημμυρίζει τα μάτια ακόμα και στις φωτογραφίες που τράβηξα μέσα από το λεωφορείο που ανέβαινε την πλαγιά του βουνού της Σικελίας.

Το καλοκαίρι το φυτό ξεραίνεται και ξυλοποιείται.

Η επίσημη επιστημονική ονομασία του είναι ΦΕΡΟΥΛΑ η ΚΟΙΝΗ (Ferula communis), αλλά είναι περισσότερο γνωστό με άλλες ονομασίες όπως Νάρθηκας,  Άρτηκας, Κουφόξυλο, Ανάθρηκας, Βανούκα και είναι ένα ποώδες φυτό με χοντρό βλαστό και ύψος δύο με τρία μέτρα που φύεται στη Μεσόγειο. Στη Σικελία, όπως και στην Ελλάδα, η παρουσία του είναι συχνή σε παραθαλάσσιες και ημιορεινές περιοχές. Είναι δηλητηριώδες και τα κοπάδια των ζώων το αποφεύγουν στη βοσκή τους, καθώς η βρώση του προκαλεί αιμορραγικές επιπλοκές, γεγονός που συντελεί στη διατήρηση του στο χρόνο. Οι ιδιότητές τους μας συνδέουν κατά κάποιον τρόπο με τον αρχαίο πολιτισμό και τους μύθους που συγκρότησαν το εννοιολογικό του σύμπαν.

Το φυτό έχει παχύ, γραμμωτό βλαστό που περιέχει εντεριώνη, με αποτέλεσμα το εσωτερικό του να σιγοκαίγεται χωρίς να επηρεάζεται ο φλοιός. Αυτό φαίνεται να ώθησε τους αρχαίους Έλληνες, με την παρατηρικότητα που τους διέκρινε και την στενή σχέση τους με τη φύση, να συγκροτήσουν τον μύθο της μεταφοράς της φωτιάς από τον Προμηθέα στους ανθρώπους μέσα στους κούφιους βλαστούς αυτού του φυτού. Ο Προμηθέας έκλεψε από τους θεούς το δώρο της φωτιάς, το «ιερόν πυρ»,  αυτή τη χρήσιμη και ασίγαστη φλόγα και το μετέφερε στους ανθρώπους μέσα στους βλαστούς. Αυτό ώθησε επίσης τους παλιούς ναυτικούς να τον χρησιμοποιήσουν με τον ίδιο έξυπνο τρόπο που τον χρησιμοποίησε και ο Προμηθέας. Τον άναβαν σε μια άκρη του με αποτέλεσμα το εσωτερικό του να καίγεται πάρα πολύ αργά, σαν την «καύτρα» του τσιγάρου, γεγονός που τους επέτρεπε να διατηρούν τη φωτιά και να αν΄βουν την πίπα τους ανεξαρτήτως των καιρικών συνθηκών στα δύσκολα ταξίδια τους.

Το φυτό χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην φαρμακευτική και την αρωματοποιία, καθώς παράγει ένα αιθέριο έλαιο με κίτρινο χρώμα που περιέχει μυρκένιο, α-πινένιο και το β-φυλλανδρένιο. Εκτός από τη χρήση των συστατικών του, στην αρχαία Ελλάδα το χρησιμοποιούσαν και για τη σταθεροποίηση των καταγμάτων των άκρων εξαιτίας της ευλυγισίας, του μαλακού εσωτερικού του και της αντοχής του. Γι’ αυτό το λόγο σήμερα το προστατευτικό των σπασμένων άκρων εκτός από γύψος λέγεται και νάρθηκας. Οι βλαστοί χρησιμοποιούνται επίσης για την κατασκευή επίπλων.

Ο νάρθηκας ήταν αφιερωμένος κατά την αρχαιότητα στον Διόνυσο και χρησιμοποιείτο στις τελετές επειδή οι βλαστοί ήταν ελαφρείς και εξυπηρετούσαν την κατασκευή των θύρσων. Επειδή οι ξεροί βλαστοί ήταν αρκετά ανθεκτικοί για να χρησιμοποιηθούν ως μπαστούνια αλλά δεν μπορούσαν να βλάψουν κάποιο άνθρωπο, ο Διόνυσος είχε διατάξει όσοι πίνουν κρασί να έχουν μόνο μπαστούνια από νάρθηκα.