Παντελής Τσάβαλος

Το λιβάδι που δακρύζει (2004)

Έφυγε από κοντά μας ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Ως φυσική παρουσία μόνο, γιατί οι ταινίες του είναι πάντα εδώ να μας αποκαλύπτουν την εσωτερική διαλεκτική της ύπαρξης μας. Στο σινεμά του Αγγελόπουλου τα τοπία της Ελλάδας συναντούν τις γειτονιές του κόσμου και γίνονται πεδία οικουμενικών συμβολισμών στοιχειωμένα από την παρουσία των ανθρώπων οι πράξεις και οι επιθυμίες των οποίων έρχονται αντιμέτωπες με τη νομοτελειακή αδυναμία της πραγματοποίησής τους.

Οι ταινίες του Αγγελόπουλου είναι μεταιχμιακά σημεία στα οποία συναντιούνται συγκρούονται και συνυπάρχουν, σιωπηλά ή μελωδικά, η παρουσία με την απουσία, η ανάγκη με το χρέος, ο χώρος με τον χρόνο, το ατομικό με το συλλογικό και το αίσθημα με τη συνείδηση. Η ομορφιά και η δύναμή τους προέρχεται από την οικουμενικότητα αυτών των συναντήσεων.

Ο Θίασος (1975)

Στις ταινίες του Αγγελόπουλου ο χώρος μετατρέπεται σε χρόνο. Δεν είναι σκηνικό ιστοριών. Είναι ένα βάθος πεδίου μέσα στο οποίο αποτυπώνονται συμπυκνωμένες οι βιωματικές εμπειρίες αναπόδραστα δεμένες με την ιστορική μνήμη και το βάρος των αισθημάτων που αυτή δημιουργεί. Είναι έργα τέχνης στα οποία η πρώτη ανάγνωση ‘διαβάζει’ το τοπίο και τους χώρους σαν σκηνή όπου διαδραματίζονται συγκεκριμένες αφηγηματικές δράσεις. Στη συνέχεια, καθώς αυτή η πρώτη ανάγνωση έχει πια κατακτηθεί, μεταμορφώνονται σε αυτόνομους χώρους στους οποίους οι χρωματικές αναφορές, οι εικονολογικοί συμβολισμοί, οι τελετουργικές δράσεις, οι ιστορικές μνήμες και οι αισθητικές αναφορές συμπυκνώνονται σε εικόνες που, αυτονομημένες πλέον, πυροδοτούν ένα είδος ανα-στοχασμού για όλα τα συστατικά τους. Είναι όπως στα μεγάλα έργα τέχνης της ζωγραφικής των παλαιών δασκάλων, που την πρώτη φορά που τα βλέπεις ο νους σου προσπαθεί να κατανοήσει την αφήγηση και τα δεδομένα της και μετά, όταν αυτά τα πρώτα παιγνίδια του μυαλού έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, παίρνουν σειρά τα ίδια τα συστατικά της ζωγραφικής (η διάταξη της σύνθεσης, οι ποιότητες του χρώματος, η ένταση της γραμμής, οι συσχετισμοί της φόρμας) κι αρχίζουν να συγκροτούν μιαν αλήθεια καθαυτή, μέσα στην οποία το βλέμμα αποζητά να βυθιστεί, ξανά και ξανά, καθώς φαίνεται να προσφέρει στον άνθρωπο κάτι πολύ παραπάνω από μια απλή αισθητική εμπειρία, ένα είδος, έστω και ασαφούς, συγκρότησης του συνειδησιακού του σύμπαντος στην προσπάθεια του να κατακτήσει την αλήθεια για τα ερωτήματα που τον κατατρύχουν.

Μπορεί οι άνθρωποι στις ταινίες του Αγγελόπουλου να μην μπορούν να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας, ίσως δεν πρόκειται καν για κανονικούς ανθρώπους, αλλά για εικαστικές φόρμες με κυτταρική μνήμη παγιδευμένες σε ένα είδος ηρωικής απελπισίας, ανάμεσα στα θέλω και τα πρέπει τους. Μπορεί οι πράξεις τους να μένουν ημιτελείς και μετέωρες τυλιγμένες σε ένα αίσθημα απουσίας, απώλειας ή ήττας, αλλά η συνείδησή τους είναι δρώσα, πλανιέται πάνω από τα γεγονότα, μέσα στον χώρο-χρόνο και στοχάζεται για τις παραμέτρους που τον απαρτίζουν, αναζητά, συχνά απελπισμένα, το νόημα του κόσμου στις διαλεκτικές σχέσεις που το συγκροτούν και προσπαθεί να εντοπίσει τη δική της θέση σ’ αυτήν την αναζήτησή. Μια αναζήτηση που αποτελεί ένα είδος πολιτιστικού καταφυγίου μέσα στο οποίο, όπως σε κάθε σημαντική μορφή τέχνης, το δρών υποκείμενο – εμείς – συλλαμβάνει έστω και πρόσκαιρα, κάτι από το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης του, κι αυτό είναι πολύτιμο στους χαλεπούς και κυνικούς καιρούς που ζούμε…

Σ’ ευχαριστούμε Θόδωρε Αγγελόπουλε γι’ αυτό και σου ευχόμαστε καλό ταξίδι!

Κι εμείς, συχνά, αισθανόμαστε ‘ξένοι σε έναν κόσμο που δεν μπορούμε να αποδεχτούμε’, κι εμείς προσπαθούμε να ισορροπήσουμε και σ’ ευχαριστούμε για το πολύτιμο ζύγι που μας χαρίζεις σ’ αυτήν μας την προσπάθεια…