Παντελής Τσάβαλος

Στις συχνές επισκέψεις μου στο νέο Μουσείο της Ακροπόλεως, ακούω πολλούς ακροατές μου να παραπονούνται για την θέση που έχουν τοποθετηθεί οι Καρυάτιδες. Πολλοί πιστεύουν ότι είναι απομονωμένες και σε στενό χώρο. Πριν πω την γνώμη μου, θα κάνω μια πολύ σύντομη εισαγωγή για να εξηγήσω τι θέλω να πω.

Ξεκινώντας, πρέπει να υπενθυμίσω ότι οι Καρυάτιδες είναι φέροντα στοιχεία. Κίονες δηλαδή. Φέρουν τα υπερκείμενα βάρη. Συνήθως, ένα φέρον στοιχείο κουβαλάει κάτι και υποφέρει. Στην περίπτωση των Καρυάτιδων όμως, αυτή η λειτουργία έχει ακυρωθεί. Οι Κόρες του Ερεχθείου, έχοντας κατακτήσει όλα όσα έχουμε αναφέρει σε άλλες συζητήσεις μας για τις Κόρες της Ακροπόλεως, στα τέλη της αρχαϊκής και στην αρχή της κλασικής περιόδου, κουβαλούν το φορτίο τους χωρίς καμμία ενόχληση. Δείχνουν έτοιμες να φύγουν, να πετάξουν, παρά το βάρος που τις πιέζει, διότι λένε με τον τρόπο τους, ότι πολύ συχνά ο άνθρωπος μπορεί να κουβαλήσει απίστευτα υπερκείμενα βάρη εάν μέσα του έχει διαχειριστεί και έχει κατακτήσει κάποια σημαντικά πράγματα. Δηλαδή μου λένε πως μπορώ να απαλλαγώ νοερά από τα βάρη που κουβαλώ, και να αισθάνομαι ανακουφισμένος.

Παρότι εκ πρώτης όψεως είναι όλες ίδιες μεταξύ τους, κάθε μία διαφέρει ελαφρώς από την άλλη. Για παράδειγμα, οι πτυχώσεις της ενδυμασίας, ο τρόπος που ενώνονται τα μαλλιά, που σφίγγονται οι πλεξούδες και που χύνονται προς την πλάτη, είναι σε κάθε μία ανεπαισθήτως διαφορετικός. Αυτό υποδηλώνει την ιδιαιτερότητα που συν-αρμονίζονται σε ένα ενιαίο σύνολο, πράγμα που ήταν το χαρακτηριστικό της δημοκρατικής αντίληψης, και του ίδιου του Βράχου, εν τέλει. Για να μιλήσουμε γενικότερα, ο αρχαίος Αθηναίος ανέβαινε στον Βράχο για να δει τον Παρθενώνα που ήταν δωρικός και στιβαρός, να δει το Ερεχθείο που ήταν ιωνικό και κομψό, να δει ανάμεσα από τα μνημεία τον Υμηττό, την θάλασσα, την φύση, το Άστυ, τον πολιτισμό, το αρσενικό και το θηλυκό, το βαρύ και το ελαφρύ, και όλα αυτά να συνενώνονται αρμονικά σε ένα. Το ίδιο ισχύει και στις Καρυάτιδες. Η ιδιαιτερότητα της καθεμιάς, όπως προκύπτει μεταξύ άλλων από την διαφορά της κόμης, τις ενοποιεί, και έτσι έχουμε την διαφορετικότητα μέσα σε ένα ενιαίο αρμονικό σύνολο — μέσα στο Ένα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για σημαντικότατα αγάλματα και η φήμη τους είναι παγκόσμια. Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, απ’ όλα τα μνημεία της Ακροπόλεως γνωρίζουν μόνο τον Παρθενώνα και τις Καρυάτιδες. Υπ’ αυτή την έννοια μπορεί κάποιος να αισθανθεί ότι βρίσκονται παραμελημένες στον χώρο που έχουν τοποθετηθεί.

Στο σημείο αυτό, θα μας βοηθούσε αν προσπαθούσαμε λίγο να θυμηθούμε ποιες ήταν αυτές οι Κόρες (ο όρος Καρυάτιδες είναι μεταγενέστερος, οι αρχαίοι τις έλεγαν Κόρες). Οι Καρυάτιδες λοιπόν ήσαν η πρόσταση του τάφου του Κέκροπα, του μυθικού βασιλιά της Αθήνας. Ο Κέκρωψ αντιπροσωπεύει το σκοτεινό και μυστικιστικό παρελθόν της Αθήνας. Τις χθόνιες θεότητες. Εισερχόμενος εδώ, ο επισκέπτης μπαίνει στον τάφο του Κέκροπα, δηλαδή μπαίνει στο σκοτεινό κομμάτι της ιστορίας, της μνήμης και του μύθου. Οι Αθηναίοι συνέχιζαν πάντα να τιμούν τις αρχαίες χθόνιες θεότητες, τον Κέκροπα, τον Εριχθόνιο κλπ, αλλά όπως είπαμε οι καιροί είχαν αλλάξει και αυτοί αντιπροσώπευαν πια το μακρινό, σκοτεινό και απομονωμένο παρελθόν. Σε αντιστοιχία λοιπόν με την χωροθέτηση των Καρυάτιδων πάνω στον Βράχο και την εννοιολογική τους σημασιοδότηση, έγινε και η επιλογή της θέσης τους στο νέο μουσείο, ώστε να είναι μόνες τους και στο πιο σκοτεινό μέρος του μουσείου επειδή αυτό ταιριάζει με το σκοτάδι στο οποίο εισέρχεται ο επισκέπτης αναμοχλεύοντας την μνήμη.

Συνοψίζω λέγοντας ότι βρίσκω εύστοχο τον τρόπο με τον οποίο έχουν στηθεί οι Καρυάτιδες στο νέο μουσείο. Πιστεύω ωστόσο ότι θα μπορούσε να τους δοθεί περισσότερος χώρος. Και το λέω αυτό κυρίως για πρακτικούς λόγους, διότι πολύ συχνά συναντώ ομάδες μαθητών ή άλλων επισκεπτών να στριμώχνονται για να ακούσουν τον ξεναγό τους.