Παντελής Τσάβαλος

Ένα κείμενο για την έκθεση της Ελένης Ζούνη “Υπέροχοι Άνθρωποι” που έγινε στην Αίθουσα Τέχνης Μέδουσα από 18 Νοεμβρίου 2004 έως 8 Ιανουαρίου 2005

Οι παλαιότερες αναζητήσεις της ζωγράφου που είχαν βρει εικαστική έκφραση σε στοχαστικά έργα του παρελθόντος υπάρχουν και στη νέα της δουλειά. Στρογγυλά καθρεφτάκια αυτογνωσίας, σκορπισμένα στην έρημο, σαν τα σποράκια του κοντορεβιθούλη ή τα βράχια στο ποτάμι, νησίδες που σε βοηθούν να κάνεις τα σοφά ζυγιασμένα άλματα προς το αρχετυπικό σπιτάκι της αντίπερα όχθης.

Η ένταση της πραγματικότητας γύρω μας όμως, κάνει την παρουσία της αναπόδραστα αισθητή. Εικόνες βομβαρδισμένων πόλεων, αιχμαλώτων και προσφύγων εισβάλλουν στην καθημερινότητά μας με καταιγιστική συχνότητα και δορυφορική ευκολία. Παρουσιάζονται με διαστροφικά ελκυστικό τρόπο και δημιουργούν τόσο εκκωφαντικό θόρυβο που είναι αδύνατον να τις αγνοήσεις.

Εισέρχονται και στον κόσμο της Ζούνη και επαναπροσδιορίζουν τα βήματα της στοχαστικής της πορείας προς τους απέραντους ορίζοντες του πνεύματος που χαρακτήριζε πάντα το έργο της. Μόνο που στη δουλειά της ζωγράφου οι εικόνες αυτές απεκδύονται τον πολιτικά ορθό χαρακτήρα τους και την τηλεοπτική συσκευασία του καταναλώσιμου θεάματος. Διατηρούν τη βουβή ωμότητά τους και αποδίδονται με την ευαισθησία ενός ανθρώπου που αδυνατεί να αποδεχτεί την βία και την πολιτισμική ανάσχεση που εκπροσωπούν.

Τα χιλιοειδωμένα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στις καθημερινές εικόνες εμφανίζονται στη δουλειά της Ζούνη πρωτοφανέρωτα. Πολιτικοί, εκφωνητές, επιστήμονες, αθλητές, μοντέλα, εύκολα ή δύσκολα αναγνωρίσιμα κατακλύζουν τις εικόνες της μαζί με θύματα πολέμου, μετανάστες και πρόσφυγες χάνουν το λαμπερό περίβλημα μαζικής κατανάλωσης που τους χαρακτήριζε και μεταλλάσσονται σε αλλόκοτα όντα, σε τέρατα που παράγει ο ύπνος της λογικής όπως έγραφε και ο Γκόγια. Αυτά τα όντα που πλάθονται από τα γνώριμα στη δουλειά της Ζούνη πρωτογενή υλικά όπως το χώμα, το νερό, το χρώμα και κυρίως το φως, προκαλούν και διακατέχονται από αυτό πους τους έλειπε στη μαζική τους εικόνα, έντονα και βαθιά ανθρώπινα συναισθήματα, όσο ετερόκλητα κι αν είναι αυτά, όσο κι αν απέχουν από την αρχική τους εικόνα που είχε διαμορφωθεί μέσα μας. Μοναξιά, θλίψη, οργή, κακία, μίσος, απόγνωση, απορία. Η κοσμική ενέργεια που πλημμυρίζει τους χώρους μέσα στους οποίους αιωρούνται, παγώνουν ή ακροβατούν αυτά τα όντα αποκαλύπτουν πτυχές των προσώπων αυτών που μόνο υποψιασμένα ή πονεμένα μάτια θα μπορούσαν να διαισθανθούν. Η Ζούνη στα πορτραίτα αυτά των ‘γνωστών-αγνώστων’ φτάνει σε μια από τις πρωταρχικές λειτουργίες της τέχνης: την αποκάλυψη στοιχείων και διαστάσεων της πραγματικότητας που τα μονοσήμαντα σχήματα του μυαλού μας δεν επέτρεπαν να διακρίνουμε.

Ο άνθρωπος στη δουλειά της Ζούνη μετεωρίζεται στο μεταίχμιο δυο κόσμων. Από τη μία έναν συγκεκριμένο κόσμο θυτών και των θυμάτων ο οποίος εγκλωβίζει τον άνθρωπο σε μια λαμπερή επιφάνεια που όταν καταστραφεί αποκαλύπτει τα δόλια συστατικά της και ενοικείται από αγωνία και φόβο. Από την άλλη, έναν νοητικό κόσμο ελεύθερης ροής που διατηρεί το μυστήριο του μη συγκεκριμένου αλλά στιγματίζεται από τη φοβία του μη πραγματικού. Στο έργο της Ζούνη διαρρηγνύεται η στεγανότητα των δυο τόπων και μορφές καταστάσεις και σχήματα διαπιδούν από τον έναν στον άλλο. Ο άνθρωπος αποκτά την υπόσταση ενός μάρτυρα που υπομένει τη μοίρα του ως βορά σε επίσημα γεύματα καθώς αδυνατεί να χρησιμοποιήσει τα ιδεολογικά όπλα των θυτών του, ξέρει όμως κατά βάθος ότι η φωτεινή ακτίνα που τον συνδέει ως ομφάλιος λώρος με την πνευματική του υπόσταση είναι κάτι που θα υπερβεί τη φυσική του διαπόμπευση και εξόντωση.

Η νέα δουλειά της Ζούνη δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ένα είδος νέου διαπολιτισμικού ανθρωπισμού που αντιστέκεται στην πολιτισμική βία και αρνείται να δεχτεί τις μονοσήμαντες επιταγές της ως νομοτελειακές αλήθειες.